Þjóðaratkvæðagreiðsla um Icesave taka tvö.

  Ég er mjög sáttur við að Icesave fer í Þjóðaratkvæðagreiðslu. Megin rök mín fyrir þessu eru:

• Í fyrri Þjóðaratkvæðagreiðslunni vegna laga frá 2009, tók forsetinn og þjóðin völdin og afstýrðu stórslysi. Skilaboðin voru, það er ekkert vit í þessum samningum, ríkisstjórn og meirihlutaflokkar. Farið aftur að teikniborðinu - samningsborðinu. Reyndar var útkoman að 98% höfnuðu lögunum, slík útreið þeirra sem samþykktu þau, að lengi mun í minni haft.
• Í þessari fyrri umferð myndaðist eðlilega mikið vantraust á að ríkisstjórnarflokkarnir gætu leyst þetta mál. Dómgreindarleysi blasti við, lögin barin í gegnum Þingið með minnsta meirihluta. Engin raunveruleg sannfærin fyrir lausninni, allir þreyttir og leiðir, skítamál sem varð að leysa - hverfa. Eina umræðan af viti kom frá stjórnarandstöðunni, Sjálfstæðisflokknum, sem spurði hvernig á að borga þennan reikning, börnin okkar ?
• Nýju samningarnir, sem  að öllu vegnu eru, „ góðir „ samningar hafa einnig sett allt sem á undan er gengið í annað ljós. Hvað voru menn að hugsa með að leggja til samþykkt fyrir samninga. Fátt eitt af fyrri rökum stjórnarflokkanna, hefur staðist eins og kollsteypa viðskiptalífsins, okkur úthýst úr hinu alþjóða samfélagi osfv. Allt reyndist þetta hafa verið rök rukkarans, sem vill að þú borgir, hvað sem tautar og raular. Í nafni sanngirnis skal það hinsvegar áréttað að tíminn hefur unnið með okkur, varðandi eignir bús Landsbankans.

Í fyrri Þjóðaratkvæðagreiðslu 2010 kom ýmislegt áhugavert fram um vanda þessa forms og mat á útkomunni.  Nefni nokkur atriði:

Rifjum upp spurningarnar á kjörseðlinum. Þetta stóð á honum.

„Lög nr. 1/2010 kveða á um breytingu á lögum nr. 96/2009, um heimild til handa fjármálaráðherra, fyrir hönd ríkissjóðs, til að ábyrgjast lán Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta frá breska og hollenska ríkinu til að standa straum af greiðslum til innstæðueigenda hjá Landsbanka Íslands hf. Alþingi samþykkti lög nr. 1/2010 en forseti synjaði þeim staðfestingar. Eiga lög nr. 1/2010 að halda gildi?"

               X          Já, þau eiga að halda gildi"

               X         Nei, þau eiga að falla úr gildi".

Ef kjósandi vissi ekkert nema það sem hér stendur, er málið óskiljanlegt.  Öll kynning málsins var mjög ómarkviss.  Kynningarbæklingur var gefin út, með almennu efni.  Jáið átti fáa formælendur. Það lá nokkuð ljóst fyrir strax frá upphafi, að lögin yrðu felld úr gildi.

Það var alveg klárt eftir kosningarnar að neiið hafði haft mismundi merkingu fyrir kjósendur:

• Fyrir marga þýddi neiið, það að borga ekkert. Þetta var ekki spurning um samninga góða eða slæma, ég vil ekkert borga,
• Mikið var um gildishlaðnar yfirlýsingar, skuldir einstaklinga, skuldir óreiðumanna, skuldir einkabanka, ólögleg krafa, hvað kemur mér þetta við.

Hver var þá lærdómur fyrri umferðar Þjóðaratkvæðagreiðslu um Icesave.  Alger vandræðagangur um kynningu málsins, vegna þess, að enginn augljós hlutlaus aðila var á sviðinu til að kynna málið. Alþingi var ekki rétti aðilinn. Ekki stjórnsýslan, sem er tengd ríkisstjórninni. Málið var í reynd föður- og móðurlaust.

Grípum aðeins niður í álit nefndar frá 2004, sem fjallaði um kynningu laga um fjölmiðlalögin, sem átti að setja  í Þjóðaratkvæði.

„ Lagt er til að tekin verði í lög ákvæði um nauðsynlega lágmarkskynningu á þeim lögum, sem þjóðaratkvæðagreiðsla tekur til hverju sinni. Slík kynning og gerð kynningaefnis af hálfu stjórnvalda er þó afar vandmeðfarin undir slíkum kringumstæðum. Hér er því ekki lagt til að lengra sé gengið en að fela dóms- og kirkjumálaráðuneytinu, svo fljótt sem verða má og eigi síðar en viku fyrir fyrirhugaðar kosningar, að dreifa inn á öll heimili í landinu upplýsingariti sem hafi að geyma lög þau sem kjósa skal um skv. 26. gr. stjórnarskrár, eftir atvikum þau lög sem breytt er með þeim lögum og almenn lög um tilhögun atkvæðagreiðslunnar. Telja verður að á þeim grunni geti kjósendur myndað sér hlutlæga skoðun og tekið afstöðu til þess hvernig þeir kjósa að greiða atkvæði við atkvæðagreiðslu. Þessu til viðbótar er lagt til að þjóðaratkvæðagreiðslur verði auglýstar. „

Mikilvægt er að rækilega verði hugað að kynningu Þjóðaratkvæðagreiðslunnar sem nú er á döfinni.  Má þar nefna:

• Ráðið verði erlent kynningarfyrirtæki til að útbúa kynningargögn og fjölmiðlaumfjöllun,
• Mikið efni og þekking er hjá samninganefndinni sem annaðist samninga við Breta og Hollendinga,
• Ný tækni verði nýtt í kynningarstarfinu,
• Fylgst verði ítarlega með áhrifum kynningarinnar, sem lærdóm fyrir seinni tíma.

Þó stuttur tími sé til stefnu má ekki gefast upp fyrir verkefninu, til þess er það of mikilvægt.